Хто гэты прафесар з Мінска, якому 95 гадоў і які ходзіць на працу пешшу тры кіламетры?
Леанід Грачыхін — доктар фізіка-матэматычных навук, працаваў з акадэмікам Сяргеем Каралёвым над запускам Юрыя Гагарына ў космас. Увесь у навуцы, выкладчыцкі стаж — больш за 70 гадоў, піша Tochka.by.
З ходу робім Леаніду Іванавічу камплімент — стыляга. Высокі, худзенькі, у касцюме, у сцёганым бомберы і модных красоўках.
«Прафесар не толькі гаварыць, але і выглядаць павінен адпаведна», — адказвае ён.
Спартовец, выкладчык, вучоны
У прафесара ў яго 95 гадоў 0,25 стаўкі ў Акадэміі сувязі і прыкладна столькі ж — у Акадэміі авіяцыі. Выкладае Леанід Іванавіч пераважна магістрантам і аспірантам, курыруе кандыдацкія і магістарскія дысертацыі.
На працу дабіраецца пешшу: у адзін бок — каля трох кіламетраў і паўгадзіны дарогі. Паходка ў прафесара Грачыхіна шпаркая, а спіна прамая. У мінулым ён чэмпіён Беларусі па водным пола, даводзілася спаборнічаць і ў цяжкай атлетыцы. Так што ўмацаваць спіну было чым.
Упэўнены, што навука створаная для практычнай карысці: тэорыі лепш пакінуць пры сабе. Дзейнічае паводле фразы «рабі, што трэба і трэба проста зараз».
Шмат усміхаецца, мае некалькі мабільных тэлефонаў і знаёмы з ноўтбукам.
Сваю дарогу ў навуцы і жыцці не выбіраў — падказаў лёс. Як дзіця вайны, Леанід Іванавіч вырас з моцным характарам і неверагодным пачуццём абавязку. Таму заняткі ва ўніверсітэтах не прапускае, да кожнага дагэтуль рыхтуецца.
«Яны ў мяне праходзяць у фармаце пытанне-адказ. Я пытаюся, хлопцы спрабуюць адказваць. Калі не атрымліваецца — падказваю. Тады пары ператвараюцца ў лекцыі», — дзеліцца прафесар.
Касмічная частка жыцця
Падчас падрыхтоўкі да запуску ракеты «Усход-1» (на ёй чалавек упершыню здзейсніў палёт вакол Зямлі) Грачыхін узначальваў кафедру ў Мінскім вышэйшым інжынерным зенітным ракетным вучылішчы супрацьпаветранай абароны (МВІЗРУ СПА — цяпер Вайсковая акадэмія), дзе выпускаў кадры для працы з найноўшай тэхнікай.
Раз на тыдзень стабільна бываў у Маскве: агучваў свежыя рашэнні для касмічнага карабля. У камандзе вучоных Грэчыхін адказваў за бесперапынную радыёсувязь. Але строга такім напрамкам не абмяжоўваўся. Рабіў і іншыя разлікі.
«Прапанаваў, напрыклад, пры ўваходжанні ў шчыльныя слаі атмасферы (калі Гагарын мусіў вяртацца з космасу) паставіць цеплаахоўнае пакрыццё. Як яно гарыць, колькі і якой таўшчыні паставіць — вось гэта разлічваў», — прыводзіць прыклад адной са сваіх прац Леанід Іванавіч.
Для космасу каманда распрацоўвала і рухавікі: плазменныя і іённыя. Дзейнымі ў касмічнай прасторы аказаліся толькі іённыя, для іх Грачыхін і распрацаваў тэхнічную дыягностыку. Дапамагла профільная адукацыя па спектральным аналізе. А пазней Леанід Іванавіч абараніў дысертацыю ў гэтай галіне.
За космасам ён сочыць і цяпер: цікавіцца новымі тэхналогіямі ў гэтай сферы. Таму за Марыну Васілеўскую прафесар рады, але, як доктар фізіка-матэматычных навук, вывучае і іншыя тэмы.
Сучасная адукацыя і студэнты
Да балонскай сістэмы адукацыі Леанід Іванавіч ставіцца скептычна: паважае савецкую. Яна, паводле прафесара, была больш арыентаваная на практыку.
«Зараз студэнты слухаюць няўважліва, бо не ведаюць, спатрэбіцца ім гэта падчас працы ці не. Адсюль і нематываванаць хлопцаў. Да таго ж ацэнка працы выкладчыкаў сярод студэнтаў адносна нізкая, адпаведна, і стаўленне да лектара не самае лепшае», — дзеліцца меркаваннем наш суразмоўца. Аднак сваімі вучнямі Грачыхін ганарыцца. З некаторымі працуе дагэтуль. Так, Леанід Іванавіч выступае навуковым кансультантам прадпрыемства «Рэгула» — вытворцы экспертных прадуктаў для праверкі сапраўднасці дакументаў, грашовых знакаў і каштоўных папер.
У 13 гадоў быў разумнейшы за дарослага немца
Вайна карэктавала лёс хлопца Лёні Грачыхіна. З 12 да 16 гадоў жыў пад гукі баёў.
Старэйшая сястра была разведчыцай: добра ведала нямецкую мову і, уладкоўваючыся перакладчыцай, магла даносіць нашым пра ворага. Лёня з мамай пераязджалі следам за ёй. Уладкоўваліся на працу ў мясцовыя ўстановы. Так, падлетак застаўся тапіць печы ў дзяжурных частках каля чыгуначнай станцыі недалёка ад украінскай Умані.
«Памятаю, немец задаў мне прыклад. Я спачатку памыліўся, не рашыў. Той засмяяўся, маўляў, вось якая ў нас адукацыя слабая. А мне так крыўдна стала, я ж найлепшым у класе быў, хутчэй за мяне ніхто не рашаў», — успамінае суразмоўца. Дома Лёня часу не марнаваў. Па школьных запісах паўтарыў тэорыю і на наступны дзень папрасіў у немца новыя задачкі.
Дзяленне дробаў рашыў вусна: скараціў лічбы і хутка выканаў дзеянні з тым, што засталося. Немец збянтэжыўся, бо сам распісваў усё паслядоўна ў слупок, выдаткаваў на рашэнне больш часу.
Задаў яшчэ адну задачу, ужо на працэнты, але і з ёй Лёня справіўся на выдатна.
«Ён тады раззлаваўся: падумаў, я яго надурыў у першы раз. Паклаў мяне і пачаў нагамі па мяккім месцы. А мне так смешна стала. Я паўзу і ржу. І ўсе, хто гэта бачыў, таксама смяяліся», — і сёння, смеючыся, расказвае Леанід Іванавіч. Гэты выпадак на хлопца зрабіў моцнае ўражанне. Вырашыў: адгэтуль, калі вучыцца, то ведаць усё дасканала. І дагэтуль такога падыходу прытрымліваецца.
Уставіў залатыя зубы дзеля дзяўчыны
З будучай жонкай Леанід Іванавіч пазнаёміўся на першым працоўным месцы — у МВІЗРУ. Абое працавалі на кафедры фізікі і матэматыкі. Малады Лёня ў той час сур’ёзна займаўся водным пола, быў чэмпіёнам Беларусі. Гуляў у абароне, таму востра адчуваў недахоп уласных зубоў: іх выбівалі.
«Яна за год да мяне прыгледзелася. Зайшла неяк на кафедру і кажа: «Калі ты зубы зробіш, то я за цябе выйду замуж». Давялося рабіць», — смяецца Леанід Іванавіч і паказвае вокладку ўласнай кнігі, дзе красуецца ягоны партрэт з залатымі зубамі. Пасля таго, як жонкі не стала, родныя перавезлі бацьку ў іншую кватэру, бліжэй да працы.
У Леаніда Іванавіча двое дзяцей, унукі, праўнукі. Апошнія вось-вось скончаць школу, але ў навуку ісці не збіраюцца. Пакуль што кіраўнік сямейства — адзіны сярод родных вучоны.
За ўсе свае заслугі і працы ў месяц Леанід Іванавіч атрымлівае каля Br3500. Пенсія ў гэтай суме займае толькі трэцюю частку — знанаму вучонаму належыць каля Br1200. Леанід Іванавіч прызнаецца: асноўны даход аддае дзецям, унукам і праўнукам, для сябе пакідае трохі. Пытаемся, а калі б пенсія была большай, працавалі б?
«Абавязкова. Усе мае калегі, як на адпачынак сыходзілі, праз два гады пакідалі гэты свет», — прызнаецца прафесар.
І дадае, што навука — гэта цяжкая праца, але гэта і ёсць яго жыццё.
Цяпер чытаюць
Як склаўся лёс выпускнікоў, якімі журфак ганарыўся 10 гадоў таму? Гісторыя аднаго ўрачыстага калажа24
Каментары