Роўна тры гады таму пачалося поўнамаштабнае ўварванне Расіі ва Украіну. Як змянілася Украіна за гэты час

Бі-Бі-Сі сабрала галоўныя лічбы, якія ілюструюць, як Украіна перажыла трэці год вайны і з чым уступае ў чацвёрты, ад якога часам чакаюць ужо не перамогі або контрнаступаў, а мірных пагадненняў.

Скарачэнне насельніцтва

Апошні поўны перапіс насельніцтва ва Украіне праводзіўся ў 2001 годзе. Да поўнамаштабнага расійскага ўварвання ва Украіну (без акупаваных Крыма і часткі Данецкай і Луганскай абласцей), па розных ацэнках, жылі 41—42 мільёны чалавек.

Паводле падлікаў ААН, з лютага 2022 года насельніцтва Украіны скарацілася на 10 мільёнаў, гэта значыць прыкладна на чвэрць. Дэмографы ўсё ўпэўненей сцвярджаюць, што дэпапуляцыя — гэта сістэматычнае скарачэнне насельніцтва Украіны, непазбежна, і, фактычна, гэта ўжо адбываецца.

Станам на ліпень 2024 года, па звестках, заснаваных на паказчыках трох украінскіх аператараў мабільнай сувязі, на тэрыторыі, пад кантролем Украіны, жылі 30 мільёнаў чалавек. Міністэрства эканомікі ў сваіх макрапрагнозах прыводзіць больш высокі паказчык — 33 мільёны чалавек.

Згодна з дакладам ЦРУ, апублікаваным восенню 2024 года, узровень смяротнасці ва Украіне складае 18,6 на тысячу чалавек. Гэта самы высокі паказчык у свеце.

Расія ў гэтым дакладзе аказалася на дзявятым месцы — там смяротнасць складае 14 на тысячу чалавек.

Па звестках ЦРУ за 2024 год, ва Украіне таксама самая нізкая ў свеце нараджальнасць — шэсць дзяцей на тысячу чалавек, і краіна займае па гэтым паказчыку 228-е месца.

Страты сярод цывільных

Па звестках ААН, на працягу 2024 года колькасць ахвяр сярод цывільнага насельніцтва ва Украіне значна ўзрасла. Як заявіла намесніца генеральнага сакратара ААН па палітычных пытаннях Розмары Дзікарла, колькасць загінулых і параненых у выніку дзеянняў расійскіх войск вырасла на 30% у параўнанні з папярэднім годам.

Гэтыя даныя былі апублікаваны падчас паседжання Рады бяспекі ААН у студзені 2025 года. Асаблівую ўвагу ў ААН звярнулі на рост пацярпелых сярод дзяцей. У першыя тры кварталы 2024 года было зафіксавана больш выпадкаў загінулых і параненых дзяцей, чым за ўвесь 2023 год.

Па інфармацыі Адміністрацыі Вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека, з пачатку поўнамаштабнага расійскага ўварвання загінулі не менш за 12 456 чалавек, сярод якіх 669 дзяцей. Год таму ААН паведамляла пра 10 191 загінулага мірнага жыхара.

У ААН падкрэсліваюць, што статыстыка адлюстроўвае толькі пацверджаныя смяротныя выпадкі, і што рэальная колькасць ахвяр можа быць значна вышэйшай.

Страты сярод вайскоўцаў

На працягу трох гадоў вайны ўлады Украіны рэдка аб'яўлялі звесткі аб стратах сярод вайскоўцаў. Аднак у пачатку лютага 2025 года гэтыя лічбы назваў прэзідэнт Зяленскі ў інтэрв'ю брытанскаму журналісту Пірсу Моргану.

На пытанне аб стратамі падчас вайны, і, у прыватнасці, аб заявах прэзідэнта ЗША Дональда Трампа аб тым, што Украіна страціла 400 тысяч салдат, прэзідэнт Зяленскі заявіў, што колькасць загінулых украінскіх ваенных складае 45 100 чалавек.

Год таму ён гаварыў пра 31 тысячу загінулых ваенных. Яшчэ 390 тысяч — гэта выпадкі параненняў, якіх, па словах Зяленскага, больш, чым пацярпелых людзей, бо адзін чалавек мог атрымаць некалькі раненняў.

Унутраныя перасяленцы

Па даных Міністэрства сацыяльнай палітыкі, да пачатку снежня 2024 года ва Украіне было зарэгістравана 4,9 мільёна ўнутраных перасяленцаў пасля пачатку поўнамаштабнага ўварвання.

2,5 мільёна з іх не могуць вярнуцца ў свае дамы, бо іх жыллё альбо разбіта, альбо знаходзіцца ў зоне актыўных баявых дзеянняў, альбо размешчана на акупаванай тэрыторыі.

Станам на студзень 2025 года дапамогу ад дзяржавы атрымлівалі 1,2 мільёна часовых перамяшчаных асоб. На выплаты ім у 2024 годзе было выдзелена 57,6 млрд грыўняў (1,38 млрд даляраў) — у 20 разоў больш, чым да поўнамаштабнага ўварвання.

Украінцы за мяжой

Па даных Адміністрацыі Вярхоўнага камісара ААН па пытаннях бежанцаў (УВКБ ААН), на сярэдзіну студзеня 2025 года ў свеце зарэгістравана амаль 6,9 мільёна бежанцаў з Украіны, з якіх 6,3 мільёна аказаліся ў Еўропе.

Спачатку найбольшая колькасць украінцаў, што ўцяклі ад вайны, была ў Польшчы, але пазней лідарам па гэтым паказчыку стала Германія.

Па даных ААН, у Польшчы цяпер карыстаюцца часовай абаронай звыш 993 тысяч украінцаў, хоць за ўвесь перыяд вайны гэты статус атрымалі 1,9 мільёна. У Расіі і Беларусі, па даных ААН, апынулася каля 1,269 мільёна ўкраінцаў. У той жа час, па даных Еўрастата, на 31 снежня 2024 года статус часовай абароны ў краінах ЕС атрымалі каля 4,3 мільёна чалавек, якія пакінулі Украіну ў выніку поўнамаштабнага расійскага ўварвання.

Розніца з данымі ААН можа тлумачыцца тым, што Еўрастат не ўлічвае лічбы з краін, якія не ўваходзяць у ЕС, а таксама магчымым падвойным падлікам, калі чалавек атрымаў часовую абарону ў некалькіх краінах. Па даных Еўрастата, найбольш украінцаў прыняла Германія (1,161 мільёна чалавек, або 27,3% ад агульнай колькасці) і Польшча (0,991 мільёна або 23,3%).

У даследаванні ўкраінскага Цэнтра эканамічнай стратэгіі пазначана, што пасля трох гадоў вайны за мяжой знаходзяцца 5,2 мільёна ўкраінцаў.

Пры гэтым спецыялісты, якія сочаць за тэмай міграцыі і бежанцаў з пачатку вайны, адзначаюць, што сярод украінцаў за мяжой павялічылася доля мужчын — на 9% у параўнанні з папярэднім даследаваннем.

Колькасць тых, хто плануе вярнуцца ва Украіну, упершыню за час даследаванняў складае менш за палову — усяго 43%.

У Цэнтры эканамічнай стратэгіі таксама падлічылі, што з-за міграцыі падчас вайны Украіна страціла 1,7—2,3 мільёна працоўных рук.

Гэта страта, па падліках спецыялістаў цэнтра, абыйдзецца Украіне штогод у 5—7,8% даваеннага ВУП.

Выдаткі на вайну

Як паведамілі Украінскай службе Бі-Бі-Сі ў міністэрстве фінансаў Украіны, за 2024 год бюджэтныя выдаткі на бяспеку і абарону склалі амаль 2,1 трлн грыўняў (51,9 млрд даляраў). Гэта значыць, у сярэднім дзень вайны каштаваў каля 5,7 млрд грыўняў (142 млн даляраў).

На 2025 год на забеспячэнне Сіл абароны прадугледжана больш за 2,2 трлн грыўняў (49 млрд даляраў), што складае 26,3% ВУП.

З гэтай сумы 740 млрд грыўняў будуць накіраваны на закупку ўзбраення, якое цалкам пакрывае гадавую патрэбу, а амаль 50 млрд грыўняў — на вытворчасць і набыццё БПЛА.

Усе выдаткі на абарону з пачатку расійскага ўварвання Украіна пакрывала са сваіх сродкаў. Аднак гэта можа змяніцца з-за прынятай краінамі G7 праграмы Extraordinary Revenue Acceleration for Ukraine (ERA).

Як сцвярджае міністэрства фінансаў, асаблівасць гэтай праграмы заключаецца ў магчымасці накіраваць частку сродкаў (ад ЕС і Вялікабрытаніі) непасрэдна на абаронныя патрэбы. Па меркаванні ўстановы, гэта дазволіць умацаваць ваенны патэнцыял і забяспечыць усе крытычныя патрэбы ўкраінскай арміі.

Міжнародная дапамога

Фінансавая дапамога ад саюзнікаў Украіны застаецца адным з ключавых фактараў эканамічнай стабільнасці ва Украіне, бо менавіта яна пакрывае значную частку грамадзянскіх выдаткаў бюджэту, у той час як усе рэсурсы ўкраінскай эканомікі накіроўваюцца на фінансаванне абароны.

Па даных міністэрства фінансаў, у 2024 годзе Украіна атрымала каля 41,7 млрд даляраў фінансавай дапамогі ад партнёраў. У 2022—2024 гадах Украіна атрымала ад саюзнікаў больш за 115 млрд даляраў у бюджэт.

Тройка лідараў выглядае наступным чынам:

• амаль 45 млрд даляраў паступіла ад ЕС,
• 31 млрд даляраў — ад ЗША,
• 12,4 млрд даляраў — ад МВФ.

З пачатку 2025 года ўнёсак ЕС узрос яшчэ на 3 млрд еўра. Паказальна, калі ўлічыць працэнт дапамогі, аказанай Украіне адносна ВУП краін-партнёраў, то топ-10 складзецца з балтыйскіх і скандынаўскіх дзяржаў, а таксама Польшчы. Першынство ў гэтым пераліку займае Эстонія.

Па падліках Кільскага інстытута сусветнай эканомікі, які сочыць за ўсёй дапамогай, аказанай Украіне партнёрамі, з пачатку вайны Еўропа прадаставіла Украіне 70 млрд еўра фінансавай і гуманітарнай дапамогі, а таксама ваеннай дапамогі на 62 млрд еўра. ЗША жа прадставілі ваенную дапамогу на 64 млрд еўра і фінансавую дапамогу на 50 млрд еўра.

Адначасова з запаволеннем эканамічнага росту ў 2024 годзе ва Украіне паскорылася інфляцыя. Паводле даных Дзяржаўнай службы статыстыкі, цэны ў студзені 2025 года былі на 12,9% вышэй, чым у студзені 2024 года. Гэта больш чым удвая перавышае паказчык папярэдняга года, калі цэны ўзраслі ўсяго на 5%.

Галоўнымі прычынамі росту цэн, па меркаваннях Нацбанка, з'яўляюцца кепскі ўраджай, што абмежаваў прапанову прадуктовых тавараў, рост вытворчых выдаткаў на электраэнергію (з-за расійскіх абстрэлаў энергетычных аб'ектаў) і павелічэнне ўзроўню аплаты працы.

Экспарт на ўзроўні міжнароднай дапамогі

Паводле даных Міністэрства эканомікі Украіны, у 2024 годзе ўкраінскі экспарт вырас больш чым на 13% і прынёс 41 млрд долараў. Гэта прыкладна столькі ж, колькі Украіна атрымала ад сваіх партнёраў у рамках фінансавай падтрымкі.

«Ключавым фактарам дасягнення такіх вынікаў стала нармалізацыя працы марскіх портаў Украіны», — заявіла першая віцэ-прэм'ер і міністр эканомікі Украіны Юлія Свірыдзенка. Менавіта праз Чарнаморскія порты прайшло больш за 80% усяго ўкраінскага экспарту.

Аснова ўкраінскага экспарту — аграрная прадукцыя. Перш за ўсё гэта сланечнікавы алей, экспарт якога ў 2024 годзе прынёс Украіне 5 млрд даляраў. Даныя Дзяржаўнай мытнай службы яшчэ больш аптымісцкія: яны заяўляюць аб 16% росце экспарту на агульную суму ў 41,6 млрд даляраў.

Галоўнымі пакупнікамі ўкраінскіх тавараў у 2024 годзе сталі: Польшча — 4,7 млрд даляраў, Іспанія — 2,9 млрд даляраў і Германія — 2,8 млрд даляраў.

Аднак украінскі экспарт па-ранейшаму значна меншы за імпарт, які за 2024 год перавысіў 70 млрд даляраў. Пры гэтым, як адзначаюць эксперты, варта таксама ўлічваць імпарт, звязаны з вайной: зброя, абсталяванне, а таксама імпарт электраэнергіі, на якую Украіна вымушана ісці з-за расійскіх удараў па энергетычнай інфраструктуры краіны.

Інфляцыя страшнейшая за акупацыю?

Паводле даных апытання Кіеўскага міжнароднага інстытута сацыялогіі (КМІС), станам на пачатак лютага 2025 года 46% рэспандэнтаў лічылі, што дзяржава развіваецца ў няправільным кірунку, і толькі 38% былі ўпэўненыя, што абраны шлях правільны.

У параўнанні з лютым 2024 года доля песімістаў не змянілася, а аптымістаў стала менш. У той жа час павялічылася колькасць тых, хто не ведае, як адказаць на пытанне пра правільнасць або памылковасць курса Украіны. У траўні 2022 года аптымістаў было 68%, а песімістаў — усяго 16%.

Вынікі апытання КМІС падобныя на даныя апытання, праведзенага напрыканцы 2024 года сацыялагічнай кампаніяй «Рэйтынг». Па іх даных, крытычнасць у ацэнках агульнай сітуацыі ў краіне расце. Прыкладна палова (49%) рэспандэнтаў лічаць, што сітуацыя ў краіне развіваецца ў няправільным кірунку, у той час як у правільным кірунку ўпэўнены 35% апытаных.

80% заўважылі пагаршэнне ў эканоміцы, а таксама ў матэрыяльным становішчы сям'і (60%). Для параўнання: пра пагаршэнне згуртаванасці ўкраінцаў кажуць 55% апытаных, а пра пагаршэнне здароўя — 54%.

Сярод асноўных пагроз рэспандэнты часцей называюць эканамічныя — трэць апытаных баіцца далейшага росту цэн і эканамічнага крызісу. Змацнення абстрэлаў баяцца 27% апытаных, наступнай акупацыі тэрыторый — 25%.

Аднак большасць — каля 70% — захоўваюць аптымізм адносна будучыні Украіны і працягваюць верыць у яе здольнасць адбіць напад Расіі.

• 5
• 2
• 0
• 0
• 0
• 17
• 1
• 0